Τετάρτη 19.12.2012 :
Κατερίνα Χατζοπούλου, φιλόλογος.
"Η εξέλιξη των εγκλίσεων στην ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα "
ΌΜΙΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Ο.Δ.Ε.Γ. ΚΑΒΑΛΑΣ
Η εξέλιξη των εγκλίσεων από την αρχαία ελληνική στην μεσαιωνική και νεότερη ελληνική
γλώσσα
Κατερίνα Χατζοπούλου, Τετάρτη, 19 Δεκεμβρίου 2012
Αριστοτέλης, Περί ερμηνείας (17b.13-17)
«οι ήχοι της (ανθρώπινης) φωνής είναι σύμβολα των παθημάτων του νου/ψυχής, και οι γραπτός
λόγος είναι σύμβολο των ήχων. Και όπως τα γράμματα δεν είναι σε όλους τους
ανθρώπους/λαούς τα ίδια, έτσι ούτε και οι ήχοι είναι ίδιοι. Όμως αυτά που συμβολίζονται μέσω
των ήχων και των γραμμάτων, δηλαδή τα παθήματα της ψυχής, είναι σε όλους τους ανθρώπους
τα ίδια, όπως επίσης τα ίδια είναι τα πράγματα των οποίων τα παθήματα της ψυχής αποτελούν
ομοιώματα»
• Οι σημασίες που καλείται να εκφράσει η ανθρώπινη γλώσσα είναι σε γενικές γραμμές ίδιες σε όλες
τις εποχές (αντικείμενα, συναισθήματα, καταστάσεις, ερώτηση, άρνηση, παράκληση, απαγόρευση,
δήλωση κτλ)
• Η γλωσσική αλλαγή είναι φαινόμενο που συντελείται κυρίως κατά τους κύκλους εκμάθησης της
γλώσσας από το παιδί.
• Οι λόγοι της γλωσσικής αλλαγής είναι ποικίλοι.
• Μπορεί να είναι ενδογενείς (φυσιολογική εξέλιξη της γλώσσας, ατελής κατάκτηση του γλωσσικού
μηχανισμού από το παιδί κατά την εκμάθηση [το παιδί έχει πάντα πρόσβαση στον ήχο και την
σημασία πρέπει να την κατακτήσει-αποδόσει μόνο του]) και εξωγενείς (δανεισμός συνήθως από
υπερκείμενο πολιτισμό [υπερκείμενο οικονομικά, επιστημονικά, τεχνολογικά κ.ά.])
• Η ταχύτητα της γλωσσικής αλλαγής επίσης ποικίλει και συνήθως επιταχύνεται όταν οι παράγοντες
είναι εξωγενείς [επαφή με υπερκείμενο πολιτισμό] και μπορεί να επηρεάσει όλα τα επίπεδα
[λεξιλόγιο, γραμματική, σύστημα γραφής].
• Η γλώσσα μπορεί να αυξήσει την επιρροή και ευστάθειά της ιδιαίτερα όταν ανορθωθεί ο πολιτισμός
της [οικονομικά, πνευματικά, πολιτισμικά, επιστημονικά, τεχνολογικά κ.ά] το οποίο είναι εφικτό και
έχει συμβεί επανειλημμένα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Έγκλιση: τύπος του ρήματος που χρησιμοποιείται με συστηματικό τρόπο για να δηλώσει
συγκεκριμένη χρήση και σημασία της έννοιας του ρήματος.
Εγκλίσεις της αρχαίας ελληνικής: οριστική, υποτακτική, ευκτική, προστακτική
• Κατά την Ελληνιστική περίοδο οι αλλαγές στα φωνήεντα (απώλεια διάκρισης μακρών και
βραχέων, ιωτακισμός) είχε συνέπεια να χαθεί η γλωσσική διάκριση ανάμεσα στους
περισσότερους τύπους της υποτακτικής και της οριστικής (και ως ένα βαθμό της ευκτικής) • Η διάκριση οριστικής και μη οριστικής είναι πολύ σημαντική σε μία γλώσσα, γιατί ο βασικός
ρόλος της έγκλισης είναι να δηλώσει τον βαθμό δέσμευσης του ομιλητή στα λεγόμενά του,
πέρα από τις άλλες χρήσεις που είχαν η υποτακτική και η ευκτική (ερώτηση, ευχή,
παράκληση κ.ά.).
• Η γλώσσα αναγκάστηκε να βρει άλλο μηχανισμό για να δηλώσει τα νοηματα αυτά. Αυτό το
πέτυχε με τη σημασιακή διεύρυνση του ἵνα κατά την ελληνιστική (επανανάλυση). Ο τελικός
σύνδεσμος ἵνα απέκτησε κατά την ελληνιστική και άλλες χρήσεις που δεν είχε στην κλασική
ελληνική (απορρόφησε χρήσεις των εγκλίσεων καθώς και του απαρεμφάτου) και με γενικές
φωνολογικές αλλαγές οδήσε στον τύπο της ύστερης μεσαιωνικής και νέας ελληνικής να.
Κλασική Ελληνική Ελληνιστική Κοινή Μεσαιωνική/Νεότερη
ἵνα φοβῆται
[ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ]
ἵνα φοβῆται
[ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ]
(ι)να φοβάται
[ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ]
Καινούριες χρήσεις του ἵνα που πρωτοεμφανίζονται στην Ελληνιστική Κοινή
ΠΡΟΣΤΑΓΗ ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα1
/ ἵνα μίνῃς αὐτόν […]·2
= ‘να τον
περιμένεις’
ΕΡΩΤΗΣΗ/ΑΠΑΝΤΗΣΗ ἐπεἱ τί ἐκδέχῃ; ἵνα τις ἄποστῇ αὑτοῦ καὶ τοῦ ἰδίου
συμφέροντος;3
–Τί σοι θέλεις ποιήσω; […] – Κύριε, ἵνα ἀναβλέψω.4
ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ πρῶτόν ἐστιν, ἵνα ἐγὼ κοιμηθῶ.5
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ (πιο στενή σχέση με την κύρια
πρόταση) οὐκ εἰμὶ ἄξιος ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος.6
/ οὐ
παρακαλοῦντες αὐτοὺς ἵνα τὰ τοιαῦτα μᾶλλον ἡμῖν δεικνύωσιν7
‘δεν τους ζητάμε να
μας τα εξηγήσουν αυτά περισσότερο.’
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cadoux, Cecil John. 1941. The imperatival use of ἵνα in the New Testament. Journal of Theological Studies 42.165–
173.Campbell, Constantine R. 2007. Verbal Aspect, the indicative Mood and Narrative: Soundings in the Greek of the New Testament. Studies in
Biblical Greek 13. New York: Peter Lang. Caragounis, Chrys C. 2004. The Development of Greek and the New Testament. Tübingen: Mohr
Siebeck. Christidis, Anastasios-Phoebos. (ed.) 2007. A history of Ancient Greek: from the beginnings to late antiquity. Cambridge:
Cambridge University Press. Horrocks, Geoffrey. 1997/2010. Greek: A History of the Language and its Speakers. 1997. Addison: Wesley
Publishing Company. 2010. Oxford: Wiley-Blackwell. Jannaris, Antonius N. 1897. An historical Greek grammar. London: MacMillan.
Joseph, Brian, D. 1978/1990. Morphology and universals in syntactic change: evidence from Medieval and Modern Greek. PhD
dissertation, Harvard University. Joseph, Brian, D. 1981. On the synchrony and diachrony of Modern Greek na. In Byzantine and Modern
Greek Studies 7.139–154.Markopoulos, Theodore 2009. The Future in Greek. From Ancient to Medieval. Oxford: Oxford University Press.
Tsangalidis, A. 1999. Will and Tha: a comparative study of the category future. Thessaloniki: University Studio Press. Sim, Margaret G.
2010. Marking Thought and Talk in New Testament Greek: New Light from Linguistics on the Particles ἵνα and ὅτι. Eugene, Oregon: Pickwick
Publications. Tzartzanos, Achilleas. 1946/2002. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.
1
Καινή ∆ιαθήκη, Epistula Pauli ad Ephesios 5.33.1–3.
2
O. Amst. 22.7–8 (II), from Horsley (1981: 86).
3
Επίκτητος, Dissertationes ab Arriano digestae 1.19.15.1–2.
4
Καινή ∆ιαθήκη, Κατά Λουκά 18.41.1–2.
5
Επίκτητος, Dissertationes ab Arriano digestae 1.10.9.1.
6
Καινή ∆ιαθήκη Κατά Ιωάννη 1.27.2–3.
7
Επίκτητος, Dissertationes ab Arriano digestae 2.7.11.2–4.
