Απρίλης

(΄΄ποιητικοί αναλογισμοί …   ΄΄πάνω σε ξένο στίχο΄΄)

                                                                                              του Αντώνη Κόντου

                                  

Ο πολυτραγουδισμένος μήνας του πάθους και του ΄΄πόθου΄΄, με  αφορμή τη μυστηριακή αλλαγή  από τις χειμωνιάτικες   - μελαίνης χροιάς- στις φωτεινές  αποχρώσεις του΄΄ ξανθού΄΄ Απρίλη  , μας συγκινεί, μας ενθουσιάζει, μας εμπνέει.

Στον εικαστικό χώρο είναι γνωστό, ότι η καλλιτεχνική αναζήτηση  βρήκε λαμπρό πεδίο  έμπνευσης -έκφρασης  στο ανοιξιάτικο σκηνικό και τους  κατ’ εξοχήν προάγγελλους της κοσμογονικής αλλαγής  , στα χελιδόνια .   

Οι  μοναδικές  τοιχογραφίες από  το Ακρωτήρι της μινωικής   Θήρας  με την περίφημη  απεικόνιση των χελιδονιών  που ερωτοτροπούν , αποτελούν  μία από   τα  πιο γνωστά καλλιτεχνήματα    φυσιοκρατικού   χαρακτήρα.

Άνοιξη, τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης , 16^ος αιών. π.Χ.

Η λογοτεχνική ΄΄γραφίδα ΄΄ απέδωσε  ,επίσης ,με ιδιαίτερα πληθωρικό τρόπο την αλλαγή  στη φύση με την  έντονη αισθησιακή  ΄΄πλημμυρίδα ΄΄και  τις συναισθηματικές φορτίσεις, έχοντας ως  πρωταγωνιστή τον έρωτα και τους ποιητικούς συμβολισμούς του.

Ίσως, θα ήταν κουραστικό η  παράθεση κειμένων της εγχώριας και παγκόσμιας  λογοτεχνίας  ,  για τη ΄΄φύση στην καλύτερή της ώρα΄΄ (Σολωμός )

Ωστόσο, , φυλλομετρώντας   την επιτομή της έγκριτης  φιλολογικής επιθεώρησης  του ΄΄Νεολόγου΄΄( Κων/πολη ,   τελευταίο τέταρτο   19^ου αιώνα),  που φιλοξένησε στις σελίδες της σημαντικά έργα της ευρωπαϊκής διανόησης, μας δίνεται  η ευκαιρία  αναγνωστικής προσέγγισης   λογοτεχνικών κειμένων που εκφράζουν τάσεις- ρεύματα  της εποχής,  προσφέροντας την ευκαιρία  λογοτεχνικού αναλογισμού ,σαν ΄΄το παλιό καλό κρασί΄΄.  

  Ίσως ,δεν είναι ευρύτερα γνωστό το ποιητικό έργο   του FRANCOIS COPPEΕ,  του οποίου  εξάστροφο  ποίημα  με τίτλο ΄΄AVRIL΄΄( Απρίλης), δημοσιευμένο  το1894 στο ΄΄Νεολόγο΄΄, αποτελεί  χαρακτηριστικό  ποιητικό κείμενο  του μοντέρνου ,για την εποχή του, ρεύματος   ,του παρνασσισμού ,  που διαμορφώνεται στη Γαλλία και επηρεάζει την ελληνική ποιητική  σκέψη. (Γρυπάρης , Παλαμάς ,Μαβίλης …..)

Στο συγκεκριμένο  ποίημα  του Francois Coppee, η Απριλιάτικη φύση διαμορφώνει τη  λυρική διάθεση του ποιητή, με  τον καθοριστικό ρόλο των χελιδονιών ( les hirondelles) ,του πιο αντιπροσωπευτικού συμβόλου της άνοιξης .

 Ο ποιητής , εκπρόσωπος  του παρνασσισμού  ,οργανώνει το κείμενο σε στερεότυπη δομή   με  απλές λέξεις, αποφεύγοντας  κάθε  πληθωρικό στοιχείο, γνώρισμα του ρομαντισμού, κυρίως στη λυρική – προσωπική ποίηση. 

Εύκολα διακρίνεται η  αρτιότητα  και η απλότητα : α)  ως προς  τη  μορφή

 (προσεγμένος στίχος  με ρίμα =ομοιοκαταληξία- σταυρωτή), με ισομέρεια στις  νοηματικές ενότητες (3+3στροφές), που συνδέονται αντιθετικά με το μεταβατικό σύνδεσμο΄΄ αλλά΄΄… (Mais..)  και       β) ως προς το περιεχόμενο, δηλ., το  ζοφερό ποιητικό πριν  (τρεις πρώτες στροφές)  και  το  όλο   ψυχική  ευφορία ποιητικό  παρόν (τρείς  τελευταίες στροφές)  .

 Καταλυτικό  ρόλο  στην  ψυχική μεταβολή παίζει το ερωτικό στοιχείο ΄΄charme ΄΄=(γοητεία , φινέτσα) στη  β’ ενότητα-3 τελευταίες στροφές – που κυριαρχεί στο ποιητικό ΄΄παρόν΄΄ και  αντιδιαστέλλεται  στο γεμάτο, αδιαφορία ,ψυχρότητα ,πίκρα,  ΄΄πριν΄΄, που αποδίδεται  με την  ελληνική λέξη  spleen= σπλήνα( συνεκδοχή), η οποία   χρησιμοποιείται και στην αγγλική ποιητική γλώσσα κατά τον ίδιο τρόπο.

Ο ρόλος του χελιδονιού, ως προάγγελος    του ΄΄ερωτοχτυπήματος΄΄ ,είναι   τόσο καθοριστικός  στην ψυχική ανάταση  του   ποιητή, ώστε το   αδιάφορο και άχαρο πέρασμά τους στην α’ ενότητα- 3 πρώτες στροφές-(ne  l ’ interesse - sans allegresse) , μεταστρέφεται από τον ίδιο στην τελευταία στροφή της β΄ενότητας  σε επίκληση  για επιστροφή των χελιδονιών  ,(venez, venez-vite),  δικαιολογώντας τον καθοριστικό τους  ρόλο στην ανοιξιάτικη μέθεξη και  ψυχική του ευφορία.

 

        AVRIL                                                                       Απρίλης

                                                                                

Lorsqu’ un homme n’ a  pas d’ amour,                Όταν κάποιος δε νιώθει αγάπη,

Rien du printemps  ne l’ interesse;                     τίποτε απ’ την άνοιξη δεν  τον  ενδιαφέρει ΄

Il voit meme sans allegresse,                                 βλέπει την επιστροφή σας,  χελιδόνια,       

Hirondendelles, votre  retour                                 κατά τον ίδιο τρόπο, χωρίς   χαρά.                                .

 

Et, devant  vos troupes  legeres,                          Και, μπρος  στα ελαφρόπτερα κοπάδια σας,

Qui traversent le ciel du soir,                                που διαπερνούν τον αιθέρα του δειλινού,

Il songe que d’ aucun espoir                              αυτός  σκέπτεται ότι  δεν είστε   αγγελιαφόροι

Vous n’ etes  pour lui messageres                       κάποιου ελπιδοφόρου μηνύματος γι’ αυτόν.

 

Chez moi, ce spleen a trop dure                              Σε μένα, αυτό το δυσάρεστο αίσθημα διαρκεί πολύ, 

Et quand je voyais dans les nues                             και όταν   έβλεπα  στους αιθέρες

 Les hirondelles  revenues                                          τα  χελιδόνια  να επιστρέφουν,                             ,  

 Chaque printemps, j’ ai bien    pleure                      κάθε άνοιξη θρηνούσα 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

Mais, depuis que toute ma vie                                                     Αλλά, αφότου  ολοκληρωτικά

A subi ton charme subtil,                                                 ΄΄χτυπήθηκα΄΄ από τη λεπτή σου φινέτσα,

Mignonne, aux promesses  d’ avril                                              την όλο χάρη, αφήνομαι

Je m’ abandonne et me confie                                                         στo κάλεσμα τ’ Απρίλη κι’ αισθάνομαι  υπέροχα.

 

Depuis qu’ un regard bien-aime                 απ’ όταν  ένα αξιαγάπητο βλέμμα 

A fait refleurir  tout mon etre,                      έκανε να ξανανθίσει το είναι μου,

Je vous attends a ma fenetre,                      σας περιμένω  στο  παράθυρό μου,

Cheres  voyageuses  de mai.                          αγαπημένοι ταξιδευτές του Μάη.

 

Venez,venez vite, hirondelles,                           Ελάτε,  ελάτε γρήγορα, χελιδόνια,

Repeupler l’azur calme et doux,                       γεμίστε και πάλι το ήρεμο και γλυκό γαλάζιο,

Car mon desir qui va vers vous                           διότι ο πόθος μου που ΄΄πετά΄΄  σε σας

S’accuse de n’avoir pas d’ailes.                            ΄΄ ενοχοποιείται΄΄  που δεν έχει φτερά.  

             

Francois  Coppee                                                     ελεύθερη  μετάφραση:

                                                                                                                      Αντώνης Κόντος

 

Υστ.:  η απουσία ΄΄accent ΄΄ στο γαλλικό κείμενο οφείλεται σε  αδυναμία του  υπολογιστή.

 

 

΄΄Περιφρονών΄΄ …το άστυ   

                                          (από τη λέξη.. στη σκέψη)

                                                                                     του Αντώνη Κόντου

                                  

 

Ίσως , δεν είναι  ευρύτερα γνωστό, ότι η  σύγχρονη σημασία του  ρήματος ΄΄περιφρονώ΄΄   είναι εντελώς διαφορετική  από την αρχαιοελληνική, όπως συμβαίνει και  με πολλές άλλες λέξεις που επιβιώνουν αυτούσια στην καθομιλουμένη.

Σήμερα,   με  τη λέξη   ΄΄περιφρονώ΄΄   εκφράζουμε την απαξία για πρόσωπα και πράγματα και την αψηφισιά κινδύνων, ενώ   στα αρχαία ελληνικά   η  πρώτη σημασία της  σχετίζεται   με το   περιεργάζομαι, περισκοπώ, εξετάζω  κάτι απ' όλες τις πλευρές . Κλασική περίπτωση  η ανάλογη φράση στις ΄΄Νεφέλες΄΄  του Αριστοφάνη( το έργο  διαγωνίστηκε το 423π.Χ.), όπου  ο Σωκράτης  στο σχετικό διάλογο παρουσιάζεται ΄΄περιδιαβάζοντας΄΄ τα  ουράνια(-αεροβατώ και περιφρονώ τον ήλιον,στ. 225 ) .

 

 

 (Η σημασία του  σύγχρονου ΄΄περιφρονώ΄΄ αποδίδεται στα αρχαία ελληνικά με το ρήμα ΄΄υπερφρονώ΄΄, που  ο δραματουργός το  βάζει στο στόμα του πρωταγωνιστή του, συνομιλητή του Σωκράτη, ως απάντηση,΄΄ παίζοντας΄΄  με τις προθέσεις).

 

Και μια και αναφερόμαστε ΄΄στις  Νεφέλες΄΄, αξίζει να τονιστεί το  πάντα ενδιαφέρον  περιεχόμενό τους, από  το οποίο  συνάγουμε συμπεράσματα όχι μόνο για την  ιδεοπολιτική  ΄΄θολούρα΄΄ της αθηναϊκής κοινωνίας μεσούντος του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και   για τις  παιδαγωγικού χαρακτήρα προεκτάσεις του, που δεν προκαλούν τόσο το  γέλιο, όσο  την περίσκεψη( περιφρονώ) και  τον προβληματισμό για τον ηθικό ξεπεσμό των  νέων της εποχής και  για την προσπάθεια φρονηματισμού με σοφιστικούς διαλογισμούς, οι οποίοι  δε λύνουν  το αδιέξοδο στη σχέση πατέρα ( Στρεψιάδη)  και γιου (Φειδιππίδη). 

 Έτσι, μπορεί να αναφερόμαστε σε μία κλασική κωμωδία  , ωστόσο γίνεται πάντα επίκαιρος ο λόγος του Ευάγγ. Παπανούτσου, ο οποίος αποτιμώντας το ρόλο του αρχαίου δράματος στη  ζωή μας  υποστήριζε  ,ότι τα μεγαλύτερα έργα τέχνης που αποτυπώνουν την ανθρώπινη μοίρα( Σοφόκλειο ύφος)  είναι οι τραγωδίες και όχι οι κωμωδίες.

Η λογοτεχνική -καλλιτεχνική  έκφραση του 5ου αιών. π.Χ. - παράλληλα με   την εικαστική καλλιτεχνική πορεία από το αρχαϊκό μειδίαμα μετά τα΄΄περσικά΄, στον΄΄αυστηρό΄΄ ρυθμό (moornig Athena) και αργότερα  στη φειδιακή λάμψη του Παρθενώνα ,όπου αποτυπώνεται    το μεγαλείο  της Αθήνας (438π.Χ.)      (ένταση)

-θα μπορούσε  να ειπωθεί ότι  μας  προϊδεάζει με τις ΄΄Νεφέλες΄΄  του Αριστοφάνη  ,ως λογοτεχνική - καλλιτεχνική έκφραση  κοινωνικής- πολιτικής κρίσης,  για την  επικείμενη ΄΄καταιγίδα΄΄που θα επέλθει στο ΄΄κλεινόν΄΄ άστυ με την πτώση του και την  κατάλυση της δημοκρατίας (404π.Χ)         (ύφεση).

 

Και εδώ φαίνεται το  ΄΄ανάστημα΄΄ των  αρχαίων δραματουργών, οι οποίοι  διαισθανόμενοι τον παλμό και την ανησυχία της  αθηναϊκής κοινωνίας και προοικονομώντας  συνήθως  για τα δυσάρεστα,  ΄΄ως προφήται κακών΄΄, προβάλλουν με συμβολικό - αλληγορικό τρόπο ιδέες  και προβληματισμούς  μέσα από   κείμενα και δρώμενα με χαρακτήρα διδακτικό  και κατ' επέκταση φρονηματιστικό, προκαλώντας πότε  το κλάμα

και πότε  το γέλιο (..δι’ ελέου και φόβου…) (Δάκρυα και Δρόσος)

 

 

 

Σημαντικό ιστορικό αξίωμα στην γραμμική αποτύπωση του ιστορικού γεγονότος   διαχρονικά - παρακολουθώντας  μάλιστα την πορεία της αθηναϊκής πολιτείας κατά τον 5^ο αιών. π.Χ.- είναι η εναλλαγή έντασης – ύφεσης ( ακμή –παρακμή ,άνοδος –πτώση),  διαγράφοντας  έτσι μία διάταξη όχι ευθείας, αλλά   τεθλασμένης γραμμής.

 

Αυτή η εναλλαγή χαρακτηρίζει γενικότερα και το σύγχρονο ιστορικό γεγονός με τις  ανακατατάξεις και αλλαγές που βιώνουμε , επιβεβαιώνοντας το χαρακτήρα της διακύμανσης.

                                                    Οψόμεθα….

                                                                                                                    

 

 

10 Απριλίου 1821: «Μνήμη Ιερή» Γρηγορίου του Ε’

 (από το Αρχείο της Ιεράς Συνόδου της Ρωσίας)

 

                                                                                     του Αντώνη Κόντου,

                                                                              προέδρου ΟΔΕΓ Καβάλας

Μπορεί, ο εξ Οδησσού σημ α ν τ ι κ ό ς ΄΄λόγιος και φιλόπατρις ΄΄, Κ.Α. Παλαιολόγος, στο εισαγωγικό μέρος της ιστορικής του πραγματείας ΄΄Ο ΕΝ ΤΗ ΝΟΤΙΩ ΡΩΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ΄΄ ( δημοσιευμένης στη μηνιαία έκδοση του φιλολογικού συλλόγου ΄΄Παρνασσός΄΄, τόμος Ε΄, 1881), να χαρακτηρίζει το 1821 έτος΄΄ευκλεές΄΄ δια τον ελληνισμόν,΄΄ότε το πρώτον ήρξατο κυματίζουσα η κυανόλευκος σημαία εν τη Βλαχία και τη Πελοποννήσω΄΄ αναπετούσα ως ηλεκτρικός σπινθήρ πυρκαϊάν, ένθα ενεφανίζετο’’, αλλά και έτος ΄΄ μοιραίον΄΄,΄΄ότε …..αγχόναι και δηώσεις εβασίλευον απανταχού της Ιλλυρικής χερσονήσου….΄΄, δίνοντας το μέγεθος του δράματος, που άρχισε να εκτυλίσσεται για τον επαναστατημένο ελληνισμό, ωστόσο ,το γεγονός που προβάλλεται ιδιαίτερα στην προαναφερθείσα πραγματεία είναι αυτό της εξόντωσης και του διασυρμού του εθνομάρτυρα Πατριάρχη, Γρηγορίου του Ε’ (Πάσχα του 1821, 10 Απριλίου) μέσα από τη ΄΄μυστική ΄΄ επιστολή του κόμητα Α.Θ. Λανζεράν, διοικητή της Ταυρικής, προς τον κόμητα Α.Ν. Γολίτζην, γενικό κυβερνήτη Μόσχας, την οποία μετέφρασε στην ελληνική ο Κ.Α. Παλαιολόγος.

 Εκεί ,καταγράφεται όχι μόνο το τραγικό γεγονός , όπως το μετέδωσε ο πρεσβευτής της Ρωσίας στην Κων/πολη , Βαρώνος Στρόγονοβ, αλλά και η φροντίδα για την ταυτοποίηση του ιερού σκηνώματος που μεταφέρθηκε στην Οδησσό - κέντρο των ΄΄φιλικών΄΄- ,αφού περισυνελέγη στο Βόσπορο από τον Κεφαλονίτη πλοίαρχο Νικ. Σκλάβο, καθώς και η απόδοση τιμών κατά τον ενταφιασμό .

Το ενδιαφέρον του αυτοκράτορα Αλεξάνδρου Β’ για τον περίφημο επιτάφιο λόγο , που εκφώνησε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος για τον πνευματικό του μέντορα, αποδεικνύεται από την αυτοκρατορική εντολή προς την Ιερά σύνοδο της Ρωσίας για μετάφραση και ανατύπωση του λόγου στα ρωσικά και ελληνικά (1200 αντίτυπα), καθώς και τη δωρεάν διανομή του προς τους έλληνες αποίκους ΄΄της Οδησσού και λοιπών χωρών΄΄, πιστοποιώντας παράλληλα και την ιδιαίτερη εκτίμηση της ρωσικής πλευράς προς την ορθόδοξη εκκλησιαστική ρητορική. Κι’όλ’αυτά ,παρά την αποκήρυξη του επαναστατικού κινήματος του Αλεξ. Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία από τη τσαρική αυλή και τον Καποδίστρια -στο πνεύμα της Ιερής Συμμαχίας- αλλά και τον αφορισμό από τον ίδιο τον Πατριάρχη (΄΄ …ουχί οικεία βουλήσει, αλλά καταθλιπτική πιέσει..΄΄ ).

 

Λεπτομέρεια: στον Κων/νο Οικονόμο του εξ Οικονόμων χορηγήθηκε υπό του αυτοκράτορος δια την συγγραφήν του λόγου ΄΄Σταυρός αδάμασι κεκοσμημένος ΄΄.

Η αυτοθυσία και το μαρτύριο του ανδρείου Πατριάρχη σηματοδότησε για τους νεότερους το χαρακτήρα και το ρόλο του μεγάλου πνευματικού ηγέτη , ο οποίος ως πρότυπο συνέπειας και πατριωτισμού (΄΄…εγώ μετημφιεσμένος να καταφύγω.. ουχί … ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν οφέλειαν από την ζωήν μου….΄΄) όχι μόνο συγκλόνισε τον ελληνισμό και την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αλλά και ενέπνευσε (εικαστικά ,Νικηφ. Λύτρας– λογοτεχνικά ).

 Η μεταφορά και υποδοχή με κάθε επισημότητα του ιερού σκηνώματος στη ελεύθερη Ελλάδα, τον Απρίλη του 1871, περιγράφεται με λεπτομερή και συγκινητικό τρόπο από τα έντυπα μέσα της εποχής. Ο εντυπωσιακός ανδριάντας, που κοσμεί τον προαύλιο χώρο του πανεπιστημίου Αθηνών, ως ελάχιστος φόρος τιμής του πνευματικού κόσμου της χώρας στο μεγάλο ιεράρχη, στάθηκε σημείο αναφοράς για τον εμπνευσμένο ποιητικό λόγο του Αριστ. Βαλαωρίτη (25 Μαρτίου, 1872), που προκάλεσε έντονη συγκίνηση στο πανελλήνιο και ιδιαίτερα στον απαγγείλαντα ποιητή( καρδιακό επεισόδιο).